Khu danh thắng Tây Thiên nằm trong khu vực Vườn quốc gia Tam Đảo, thuộc địa bàn xã Đại Đình và một phần xã Tam Quan (Tam Đảo) đã được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là khu di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh vào tháng 8 năm 1991. Toàn bộ khu danh thắng ở độ cao từ 54 - 1.100m so với mặt nước biển (riêng chùa Tây Thiên ở độ cao 530m so với mặt nước biển).
[img]
[/img]
Nhờ dựa vào núi non và được bàn tay con người tạo dựng trong nhiều thế kỷ qua, Tây Thiên không chỉ là khu di tích có giá trị về tín ngưỡng tâm linh, mà còn là một thắng cảnh đẹp. Từ rất sớm Tây Thiên đã trở thành một điểm hành hương nổi tiếng trong lịch sử, thu hút đông đảo khách thập phương và các tín đồ, phật tử. Đến với Tây Thiên, du khách vừa được tỏ lòng tôn kính với Đức Phật, Quốc Mẫu Tây Thiên Năng Thị Tiêu (vợ Vua Hùng), người đã có công lập binh mã giúp Vua Hùng đánh giặc giữ nước, lại vừa được ngắm cảnh núi non hùng vĩ.
Trong khoảng chiều dài 11km, chiều ngang 1km, quần thể di tích Tây Thiên tập trung mật độ lớn các công trình văn hóa, dấu vết cũ các công trình văn hóa, các địa chỉ có giá trị nghiên cứu khảo cổ học. Đó là hệ thống đền, chùa, thảo am và phong cảnh tự nhiên được phân bố trên ngọn Thạch Bàn của dãy núi Tam Đảo. Mở đầu là đền Mẫu sinh, đền Mẫu hóa, đền Thõng, chùa Thiên Ân, đền Cậu, đền Cô, chùa Phù Nghì, chòi Ông Nhất, đền Tây Thiên, chùa Tây Thiên, Bàn cờ tiên, Bia đá chữ “Bát nhã tuyền”, chợ Giời, chùa Đồng Cổ, Ao Dứa, Đồng Ma. Ngoài ra những thắng cảnh của di tích Tây Thiên cũng thật phong phú và nên thơ: Suối Vàng, Thác Bạc, Khe Trường sinh, suối Giải Oan, suối Tối, Am Vân Tiêu, Am Lưỡng Phong, Rừng nguyên sinh, Cây Thông ngàn tuổi, Cây Đa 9 cội (ở đền Thõng)… Tại đền Thượng Tây Thiên ở độ cao 530m so với mặt nước biển là nơi thờ tự Quốc Mẫu Tây Thiên - Lăng Thị Tiêu. Cứ mỗi độ xuân về, vào dịp ngày giỗ Quốc Mẫu nhân dân trong vùng lại tổ chức mở hội gọi là Lễ hội Tây Thiên từ ngày 15, 16, 17 tháng 2 âm lịch. Ngày chính Hội được tổ chức vào ngày hóa của Quốc Mẫu Tây Thiên 15-2. Tại lễ hội, trong phần Lễ được nhân dân dâng hương tưởng niệm công lao của Quốc Mẫu Tây Thiên, bên cạnh đó phần hội tổ chức với rất nhiều trò chơi dân gian: đấu vật, võ dân tộc, thi đấu cờ… Dịp đầu xuân 2006 đã có 20.000 lượt du khách về với Tây Thiên.
Khách đến Tây Thiên không chỉ vào mùa lễ hội, mà là quanh năm. Đến đây, họ có 3 cách ăn: Đem đồ ăn đến lễ rồi hạ xuống thụ lộc hoặc mang sẵn đồ ăn theo sở thích; ăn tại các nhà hàng bình dân và “ăn vặt” những món ăn được người dân địa phương bày bán. Nhưng dù ăn theo cách nào, khách đến Tây Thiên cũng không bỏ qua món ăn dân dã nhưng đầy màu sắc riêng của người dân nơi đây. Dọc đường từ ngoài cổng đền Thõng lên đến đền Thượng, có rất nhiều người dân xã Đại Đình bày bán các sản vật do họ làm ra. Tùy theo mùa, về rau quả thì có su su, giấp cá, măng vầu, măng sặt, măng dang, quả dọc, quả bứa, tai chua, trám (đen, trắng), dọc mùng, quả đậu kem, măng ớt, mía, gần đây có thêm rau sắng. Về củ thì có củ từ, khoai môn, khoai lang, sắn, sắn dây… Về động vật thì có dê núi, gà ri, vịt cỏ, bò, trâu, lợn lửng. Những thứ trên đều có loại đã được nấu chín bán cho khách ăn ngay; có loại còn tươi sống bán cho khách mang về làm quà. Điều dễ nhận thấy là giá cả các nông sản ở đây đều rất “dễ chịu” đối với túi tiền của khách. Bạn có thể mua 2.000 đồng một đĩa từ, khoai môn, khoai lang… đã luộc chín; hoặc mua một mớ rau, mớ củ (ít khi tính bằng kg) từ 5.000 - 10.000 đồng. Những người bán hàng đều là nhà nông bản địa, đem nông sản từ vườn nhà đi bán. Họ chỉ cần lấy công làm lãi.
Nét riêng của sản vật ở Tây Thiên là các loại rau, quả, củ… đều được trồng và khai thác từ rừng và vườn nên chất lượng rất ngon, đảm bảo an toàn. Đặc biệt có món rau giấp cá hái từ trên đền Thượng có vị ngọt đậm, rất mát mà ít tanh; món măng vầu đắng ăn vào được thuốc; món gà ri thịt chắc, thơm ngon và ngọt đậm v.v…
Lễ hội Tây Thiên diễn ra hàng năm vào ngày rằm tháng 2 âm lịch. Ngày này, hàng vạn người dân trong vùng, du khách thập phương nô nức kéo về, trước là để thắp hương tưởng nhớ Quốc mẫu, sau là xem các hội diễn cổ, leo núi thưởng ngoạn danh thắng…
Quốc mẫu tên thật là Lăng Thị Tiêu, người được Hùng Chiêu Vương thứ 7 lập làm Chính Vương Phi, có công giúp Vua dẹp giặc, mở mang bờ cõi, phát triển nông nghiệp. Xong công việc, Bà lại trở về quê hương tại thôn Đông Lộ - xã Đại Đình - huyện Tam Đảo ngày nay, rồi “hoá” tại đây.
Như vậy, Quốc Mẫu Tây Thiên vừa là con người của huyền sử, vừa là con người thật với lai lịch rõ ràng. Tưởng nhớ công đức của Bà, nhân dân trong vùng lập đền thờ để hương khói hàng ngày. Bao đời nay, các triều đại phong kiến từ Đinh, Lý, Trần, Lê đều sắc phong Người là: Tam Đảo Sơn Trụ Quốc Mẫu Tối Linh Đại Vương, hàng năm cử các quan đại thần lên cúng tế.
Đền thờ Quốc Mẫu Tây Thiên nằm trên đỉnh núi Thạch Bàn, thuộc dãy Tam Đảo, cùng một độ cao và cách khu nghỉ mát Tam Đảo 15km đường núi, nơi đây cảnh quan thiên nhiên kỳ vĩ vẫn còn giữ nguyên vẻ nguyên sơ, quanh năm có mây mù, thông reo, chim hót...
Lễ hội Tây Thiên
Tây Thiên - Tam Đảo là “Địa linh” lớn của cả nước, nơi đây không chỉ có đền thờ Quốc mẫu có mà còn có dấu tích Phật giáo từ rất sớm, có thể coi Tây Thiên là một trong những nơi có dấu tích Phật giáo cổ nhất Việt Nam.
Tây Thiên - Tam Đảo là quần thể danh thắng nổi tiếng một vùng, bởi lẽ nơi đây hội tụ cả 3 yếu tố: Tâm linh - tín ngưỡng và cảnh quan thiên nhiên. Chính vì vậy không chỉ mùa lễ hội, mà Tây Thiên thu hút du khách thập phương quanh năm. Những ngày nghỉ hè nóng bức, hàng đoàn học sinh, sinh viên đến với Tây Thiên để được lội suối, leo núi và ngắm cảnh rừng nguyên sinh
Sưu tầm internet
Trang Chính 
